προάνθρωποι

Απολιθωμένα ευρήματα που ανήκουν σε ανθρωποειδείς πιθήκους, γνωστούς και ως αυστραλοπιθηκίδες. Βρέθηκαν σε διάφορες περιοχές του πλανήτη μας, κυρίως όμως στη νότια Αφρική, την Κένυα και την Τανζανία. Υπολογίζεται ότι έζησαν από το κατώτερο Πλειστόκαινο (και ίσως από το Πλειόκαινο) μέχρι το μέσο Πλειστόκαινο. Τα απολιθώματα αυτά έχουν έντονα πιθηκοειδή χαρακτηριστικά αλλά και προαναγγέλλουν την εξέλιξη προς τον άνθρωπο, γι’ αυτό και ονομάζονται π. Στους π. της νότιας Αφρικής και της Τανζανίας υπάρχουν μερικά κοινά χαρακτηριστικά. Η χωρητικότητα του κρανίου δεν ξεπερνά τα 550-600 κ. εκ. αλλά αν και μικρή, είναι σημαντική αν συγκριθεί με τον σχετικά μικρό όγκο του σώματός τους. Από τα ενδοκρανιακά εκτυπώματά τους διαπιστώνεται και το γεγονός ότι, ο εγκέφαλος βρισκόταν σε κάποιο χώρο στη μετωπική κοιλότητα, είχε αρχίσει δηλ. η μετατόπιση της εγκεφαλικής μάζας προς την πρόσθια πλευρά του κρανίου, γεγονός που χαρακτηρίζει αργότερα τη μετατροπή και τη διευθέτηση του ανθρώπινου μυαλού. Το σχήμα της λεκάνης είχε ενδιαμέση μορφή, ανάμεσα στην ανασηκωμένη λεκάνη των πιθήκων και την επικλινή των σημερινών ανθρώπων, ενδεικτικό μιας θέσης ισορροπίας που βρίσκεται πολύ πιο κοντά στην όρθια στάση του ανθρώπου παρά στην ημιόρθια των πιθήκων. Eπίσης η μορφή και η διάταξη των μυών καθώς και αρκετά τμήματα των οστών τους, ευνοούσαν την προσαρμογή στην όρθια στάση. Τα ταρσικά οστά (του ποδιού) που βρέθηκαν, δείχνουν ότι το πόδι του π. δεν είχε δραστικές ικανότητες, χαρακτηριστικές των ποδιών των πιθήκων, αλλά στηριζόταν στο έδαφος κατά τρόπο ακατάλληλο για τρέξιμο. Η οδοντοστοιχία, παρότι οι διαστάσεις των δοντιών ήταν πολύ μεγαλύτερες από αυτές του σύγχρονου ανθρώπου, φαίνεται πως χρησίμευε για το μάσημα τροφών και όχι για άμυνα. Γενικά, όμως, τα οστά του προσώπου είχαν χαρακτηριστικά πολύ πρωτόγονα, με έντονο προγναθισμό και έλλειψη μάλλον μετωπικού οστού. Μαζί με τα απολιθώματα των π. βρίσκονται συχνά και ίχνη πολιτισμού. Oι π. γνώριζαν την επεξεργασία των οστών, των κεράτων και των δοντιών των ζώων, καθώς επίσης και του σχιστόλιθου. Τόσο οι μορφές των σκελετών, όσο και τα κατεργασμένα αντικείμενα, μαρτυρούν ότι στη διάρκεια της μακραίωνης περιόδου που έζησαν οι π., γνώρισαν κάποια σωματική και πνευματική εξέλιξη. Η ταξινόμηση και η ονοματολογία τους αποτελούν αντικείμενο μελέτης. Ορισμένοι καταλήγουν στην παραδοχή ότι η ομάδα των π. αποτελείται από τα γένη, Αυστραλοπίθηκος, Πλησιάνθρωπος και Τελεάνθρωπος. Από τους π. κατάγεται ο λεγόμενος άνθρωπος ο επιδέξιος (homo habilis) και ο άνθρωπος ο όρθιος (homo erectus) από τον οποίο ένας κλάδος οδηγεί στον άνθρωπο του Νεάντερνταλ και ένας άλλος στον σκεπτόμενο άνθρωπο (homo sapiens) και, τελικά, στον σημερινό. Αποτύπωμα ορεοπίθηκου, απολίθωμα του ανώτερου μειόκαινου της Τοσκάνης (Ιταλία), έζησε πριν από δώδεκα εκατομμύρια χρόνια. Αν και η σκελετική δομή του θυμίζει αόριστα τη δομή των σημερινών γιββώνων, μερικοί μελετητές τον περιλαμβάνουν στους προανθρωπίδες. (Φλωρεντία, Μουσείο της Γεωλογίας)